AKSJOLOGIA RESOCJALIZACJI OD ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

AKSJOLOGIA RESOCJALIZACJI OD KONFORMIZMU DO AUTONOMIZACJI WYCHOWANKA

Obecnie odchodzi się od systemu dyscyplinarno- izolacyjnego( a przynajmniej są takie postulaty) na rzecz instytucji wychowawczych otwartych na współpracę w środowisku naturalnym. Bunt przeciw systemom izolacyjnym związany jest z takimi postulatami jak:

·         Dejurydyzacja i depenalizacja oznacza to odejście od stosowania ostrych sankcji za czyny o niskiej szkodliwości społecznej. Dobro jednostki rozwijającej się jest w tym wypadku ważniejsze od interesu społecznego. W systemie izolacyjnym praktyki mające zapobiegać przestępczości często przez swój stygmatyzujący charakter oddziaływała demoralizująco na nieletniego.

·         Reguła minimalnej interwencji oraz normalizacja wobec młodzieży z zaburzeniami przystosowania społecznego nie stosować ostrej, gwałtownej interwencji sądowo- policyjnej a- w miarę możliwości- postępować łagodnie stosując normalne środki wychowawcze w środowisku naturalnym. Ostre interwencje choć z założenia prewencyjne prowadzą bardzo często do efektów przeciwnych.

·         Akceptowanie podmiotowości wychowanka i jego psychologicznej indywidualności. Wychowanek jest aktywnym uczestnikiem procesu resocjalizacji i należy akceptować i rozumieć jego indywidualność.

·         Oddziaływać zgodnie z naturalnymi fazami rozwoju dziecka chodzi tu o to by rozumieć, że dzieci w różnym wieku mają różny poziom rozumienia siebie i świata i by oddziaływać na nie metodami odpowiednio dobranymi do ich poziomu rozwoju.

TEORIA ODDZIAŁYWAŃ RESOCJALIZUJĄCYCH OD MODYFIKACJI ZACHOWAŃ DO KSZTAŁTOWANIA MECHANIZMÓW KONTROLI WEWNĘTRZNEJ

Dawniej teorie resocjalizacji były podporządkowane „teorii uczenia się” , wiele koncepcji resocjalizacji nawiązywało do praw warunkowania klasycznego i uczenia instrumentalnego. Obok tych twierdzeń wprowadzono wiele twierdzeń z zakresu „ teorii ról społecznych” oraz „ teorii postaw”. Jednakże Czesio Czapów dość szybko zorientował się, że te klasyczne podejścia nie są płodne poznawczo i nie pasują do rzeczywistości społecznej. Rozpoczął on studia nad społeczną odmiennością różnych grup społecznych. Na początku lat 70- tych powstał pierwszy podręcznik w którym to przedstawiono po raz pierwszy koncepcję resocjalizacji jako „proces aktywizującej reedukacji”, a także uwzględniono wiele z amerykańskich teorii uczenia się. 

Według  Czesia pedagogika resocjalizacyjna jest interdyscyplinarna nauką zajmującą się specyficzną odmianą rzeczywistości wychowawczej na którą składają się fakty wychowawcze oraz proces wychowania, rozumiany bardzo szeroko, a oddziałujący na osoby zagrożone wykolejeniem społecznym  i popełniające czyny karalne. Celami pedagogiki są:

·         Optymalne uspołecznienie

·         Optymalny rozwój jednostki

Pedagogika wg. Cz.Cz jest z jednej strony dyscypliną naukową, ale opowiada się także po stronie wartości humanistycznych, prospołecznych i demokratycznych. Docenia rolę podmiotu jako autonomicznej jednostki dążącej do samodzielności i niezależności od otoczenia. Uwzględnia się też jakość stosunków interpersonalnych wychowawca- wychowanek. Gwarantem prawidłowego procesu resocjalizacji jest osoba wychowawcy, a oto jakie cechy powinien spełniać wychowawca:

Ø      uznawać wagę opiekuńczo- wychowawczej funkcji ośrodka, a także wierzyć w jego efektywność

Ø      posiadać odpowiednie cechy charakteru

Ø      posiadać odpowiednią wiedzę z zakresu nauk o wychowaniu

Ø      umieć z powodzeniem stosować wobec wychowanków techniki wychowawcze

Ø      opierać swój autorytet na zależności ze względu na osobę jak i na zbiorowość

Ø      mieć dobry ogólny tan zdrowia fizycznego

Przedmiotem pedagogiki resocjalizacyjnej jest nie tylko wychowanie korygujące niedostatki socjalizacyjne, ale także szersza działalność obejmująca 3funkcje:

a)      opiekę resocjalizacyjną – zaspokojenie potrzeb podopiecznego

b)     wychowanie resocjalizujące- kształtowanie mechanizmów kontroli wewnętrznej

c)      terapię- leczenie zaburzeń, przywracanie jedności biopsychicznej podopiecznego.

Pomijając pierwsze pramodele resocjalizacji wynikające z filantropii- model charytatywno- sentymentalny poprzez jego przeciwieństwo model dyscyplinarno- izolacyjny obecnie można wymienić wiele modeli resocjalizowania

·         model indywidualistyczny- zakłada zróżnicowane podejście do każdego nieletniego w jego specyficznych uwarunkowaniach psychospołecznych. Jego zasadniczą funkcją jest pomoc wychowawcza i ukierunkowanie właściwego rozwoju zgodnie z predyspozycjami i zdolnościami osobistymi wychowanka.

·         model społeczny- interakcyjny- zakłada, ze przebudowa zachowań jednostki nie zależy tylko od mechanizmów kontroli wewnętrznej, ale przede wszystkim od czynników natury społecznej i kulturowej. Należy więc u wychowanka kształtować także pożądane role społeczne. W oddziaływaniu tym wykorzystuje się więź jednostki z grupą (odniesienia), chodzi tu zarówno o więź wewnątrzgrupową jak i międzygrupową. Ważne w tym modelu jest kształtowanie odporności na frustracje i sytuacje stresujące

·         model interdyscyplinarny- przeważa tutaj syntetyczny sposób myślenia wyrażający się w dążeniu do integrowania wiedzy o sposobach modyfikacji ludzkiego działania. Możemy wyróżnić w tym modelu 3 nurty

a)     nurt prakseologiczny- nawiązujący do teorii działania społecznego

b)     nurt nawiązujący do teorii rozwoju społecznego

c)      nurt nawiązujący do teorii komunikacji międzyludzkiej

METODYKA WYCHOWANIA RESOCJALIZUJĄCEGO: OD METODY PRÓB I BŁĘDÓW DO RACJONALNEGO PROJEKTOWANIA ODDZIAŁYWAŃ RESOCJALIZACYJNYCH

Metodyka zajmuje się projektowaniem optymalnych środków działania wobec osób nieprzystosowanych społecznie. Formułuje zalecenia resocjalizacyjne o zróżnicowanym zasięgu o charakterze zasad, reguł, dyrektyw. Obecnie wychodzi się z założenia, że niema uniwersalnych metod skutecznego oddziaływania wychowawczego. Do każdego z 3 głównych typów dewiacji są tworzone inne typy oddziaływań, i tak do:

Ø      osób aspołecznych – postawy antagonistyczno- destruktywne należy:

-          określić cele, którymi są: obniżenie poziomu poczucia izolacji, wyuczenie związków między zachowaniem jednostki, a reakcją społeczeństwa

-          dobrać typ środowiska wychowawczego, w tym przypadku jest to rodzina zastępcza, lub inne środowisko naturalne charakteryzujące się takimi cechami jak: wyrozumiałość, cierpliwość, tolerancja. Kontrola powinna się charakteryzować wysokim poziomem wymagań i niezbyt rygorystycznym egzekwowaniem obowiązków

-          zastosować sprawdzone metody i techniki resocjalizacyjne( techniki psychodramy) umożliwiające werbalizowanie własnych problemów. Przeciwwskazane są techniki psychoterapii ukierunkowane na analizę lęków  i urazów.

Ø      osób neurotyczno- lękowych- podwyższony poziom lęku-należy

-          obniżyć poziom lęku

-          dobrać typ środowiska jakim w tym wypadku jest środowisko terapeutyczne rodziny. pod warunkiem, że wszyscy jej członkowie zgadzają się na terapię. Powinno ono pozwalać na ekspresję emocjonalną „pacjenta” ( nawet uczucia agresywne muszą być uwolnione)pożądane są wszelkie niekonwencjonalne gry i zabawy umożliwiające wyrażenie tych uczuć a zarazem relaksujące i twórcze

-          oddziaływać na rzeczywiste problemy psychologiczne wychowanka, nieskuteczna jest tu wszelkiego rodzaju terapia objawowa. Należy wyuczyć jednostkę wchodzenia bez lęku w nowe role społeczne.

-          Pożądanymi cechami wychowawcy są: otwartość, szczerość, zdolność do szybkiego reagowania, samokrytycyzm, znajomość psychologicznych problemów młodzieży i jej słownictwa.

Ø      konformistów podkulturowych- przejęli sposób życia danej podkultury nieakceptowanej w społeczeństwie

-          obniżyć poziom atrakcyjności podkultury w oczach wychowanka przez wskazanie jej wad

-          środowiskiem odpowiednim do oddziaływań na tego typu osobowość jest środowisko otwarte, ponieważ środowisko zamknięte stymuluje proces powstawania nieformalnych grup. Środowisko powinno jednakże zwracać szczególną uwagę na łamanie norm moralnych i obyczajowych wychowanków.

-          Proces resocjalizacji powinien być silnie zindywidualizowany opierać się na przydzielaniu wychowankowi zadań zapewniających sukces osobisty

-          Kontrola powinna być silna, ograniczająca i dyscyplinująca, gdyż taka kontrola może zapobiec manipulacji ze strony wychowanka

-          Należy pokazać wychowankowi nieskuteczność i prymitywizm norm życia podkulturowego

-          Zalecane są dwie formy terapii: jedna polega na odkrywaniu prawdziwych uczuć, druga natomiast wykorzystuje mechanizmy warunkowania instrumentalnego w wygaszaniu zachowań niepożądanych

-          Wychowawca powinien być: silnie kontrolujący, skłonny do narzucania swego zdania, nie powinien dawać się zwieść grze pozorów. 

PRAKSEOLOGICZNE ZASADY PROJEKTOWANIA SYSTEMÓW RESOCJALIZACJI

Resocjalizacja jest to sprzężony ze sobą układ klasy działań, które są prakseologicznie uzasadnione, realizują właściwe funkcje względem wychowanków przy pomocy określonych procedur.

Systemy resocjalizacji projektujemy na trzech poziomach:

Ø      płaszczyzna strukturalna

a)      postulowanie- wybór celów

b)     optymalizowanie- wybór sposobów, sporządzenie różnych wersji działania przewidującego zmienność otoczenia i wybór najlepszego z możliwych wariantów działania przy uwzględnieniu celów i  środków  działania praktycznego, którymi się dysponuje.

c)      realizowanie- zastosowanie środków zgodnie z wcześniej ustalonymi metodami w celu osiągnięcia uprzednio założonych celów

Ø      płaszczyzna funkcjonalna

a)      opieka- zaspokojenie potrzeb wychowanka

b)     wychowanie- pomoc we wchodzeniu w role społeczne, wykształcenie u wychowanka pożądanych postaw

c)      terapia-leczenie zaburzeń środkami psychologicznymi i socjologicznymi

Ø      płaszczyzna proceduralna

a)      psychotechnika- dobranie i zastosowanie środków wpływu osobistego w zaspokajaniu potrzeb wychowanka, jego wychowaniu i terapii. Podstawowym środkiem wpływu wychowawcy jest wykorzystanie zależności osobowej o charakterze indywidualnym.

b)     Socjotechnika- odwołuje się do środków wpływu grupowego na jednostkę bądź inną grupę społeczną. Odnosi się więc ona do więzi między- i wewnątrzgrupowych. Bardzo często socjotechnika stosuje w swych oddziaływaniach takie zjawisko jak nacisk grupowy.

c)      Kulturotechnika-wykorzystuje  środki wpływu wywierane przez kulturę i cywilizacje na poszczególne osoby i grupy wychowawcze. Dobierając adekwatnie do potrzeb wychowanków rozmaite formy zajęć kulturotechnicznych, kształtuje nie tylko przekonania, ale też modyfikuje zachowania wychowanków zgodnie z ogólnie akceptowanymi wzorami

W całej tej czczej paplaninie najważniejsze jest to, żeby na podstawie informacji( wyników diagnozy) i energii(środki jakie mamy do realizacji)wybrać najlepszy model oddziaływań na wychowanka jaki jest w danym czasie i w danym miejscu możliwy, a także o to by informacje z jednej płaszczyzny oddziaływań gładko przepływały na inny poziom i tam także były wykorzystywane. Efektywność procesu resocjalizacji jest uzależniona od:

·         użyteczności informacji diagnostycznych

·         adekwatności celów działania, a także stopnia ich realności

·         trafności optymalizowania

·         użyteczności środków, którymi dysponujemy

niska efektywność resocjalizacji może być spowodowana:

·         defektami sprzężeń między klasami działań

·         niepełną, nietrafną diagnozą

·         błędami postulowania i optymalizowania

·         brakiem odpowiednich środków lub nieumiejętnością ich zastosowania

A to jest skrzynka morfologiczna oddziaływań resocjalizacyjnych, która graficznie przedstawia to, o czym bredziłam.

Analizując różne modelowe systemy resocjalizacji należy stwierdzić, że najbardziej sprzyjającymi rozwiązaniami organizacyjnymi są:

Ø      utworzenie zespołu diagnostycznego funkcjonującego w sposób ciągły. Zapewniającego stały dopływ informacji o wychowanku i skutkach oddziaływań resocjalizacyjnych

Ø      możliwie pełna indywidualizacja oddziaływań opiekuńczych, wychowawczych i terapeutycznych

Ø      określenie kryteriów oceny postępów wychowanków, wraz z pełnym racjonalnym ich uzasadnieniem.

Ø      Odpowiedni dobór wychowawców do istniejących, lub tworzących się grup wychowawczych

Ø      Elastyczna struktura pionowa i pozioma zakładu, umożliwiająca resocjalizacje poprzez stwarzanie i dopasowywanie sytuacji wychowawczych do charakteru wychowanka a nie odwrotnie.

Ø      Wypracowanie systemu opieki następczej nad wychowankami opuszczającymi zakład, działalność opiekuńcza powinna być inicjowana przez instytucje resocjalizującą w trakcie pobytu wychowanka w placówce.

KIERUNKI, PRZEBIEG I SENS REFORMY RESOCJALIZACJI NIELETNICH

Badania nad efektywnością resocjalizacji nieletnich wykazały, że personel zawodowy placówek często okazuje się niekompetentny, a czasami nie ma on przygotowania pedagogicznego (sędziowie rodzinni). Równie często dochodzi do patologizacji zachowań wychowanków pod wpływem pobytu w zakładzie. Najbardziej jaskrawym przykładem takiej patologizacji są jawne bunty, oraz agresja wobec pracowników i innych wychowanków. Biorąc pod uwagę te zjawiska okazało się, że jest niezbędne opracowanie i wdrożenie skutecznych rozwiązań zapobiegawczych(profilaktycznych) oraz resocjalizacyjnych.

Ministerstwo Sprawiedliwości powołało Komisję do spraw Reformy Systemu Resocjalizacji-  pod przewodnictwem- a jakże- pana LesławaJ . komisja ta napisała 70 stronicowy raport o stanie instytucji resocjalizacyjnych, a także wymyśliła 4 warianty rozwiązań, które nie zyskały aprobaty ale my musimy je znać, oto one:

Ø      I wariant

-          wyeliminowanie zakładów poprawczych, ponieważ są one zakamuflowaną wersją kary, i stwarza nieograniczone pole działania dla władzy sądu.

-          Zakłady poprawcze są nieefektywne: w sensie formalnym- powrót do przestępstwa, w sensie psychologiczno- pedagogicznym- brak korzystnej ewolucji, w sensie społecznym- niepodejmowanie ani nauki ani pracy przez wychowanków po opuszczeniu zakładu.

Ø      II wariant

-przekształcenie zakładów poprawczych w młodzieżowe ośrodki wychowawcze o znacznie bogatszym profilu. W ślad za tym idą dwie propozycje

·         przekazać zakłady dla nieletnich w gestię resortu edukacji narodowej, ponieważ to on jest odpowiedzialny za socjalizację i edukację

·         ujednolicić wiek opuszczania placówki przez nieletniego. Z chwilą dokonania przestępstwa, po ukończeniu 18 lat były pensjonariusz odpowiadałby tak jak wszyscy jego rówieśnicy

Ø      III wariant

-          zwiększyć zakres oddziaływań pedagogicznych, psychoterapeutycznych, sojoterapeutycznych w ramach ofensywnej profilaktyki kreatywnej w środowisku naturalnym.

-          Stworzenie instytucji o charakterze socjalizująco- wychowawczym w sektorze prywatnym

Ø      IV wariant

-          został zaproponowany przez komisję jako optymalny, jest to raczej reformowanie, niż dokonywanie rewolucyjnych zmian.

-          Nowocześnie kształcona kadra współpracująca z kuratorami, rodziną, sędziami itd.

Postulaty zmian dotyczą:

Ø      modyfikacji modelu postępowania sądowego z nieletnim

a)      przywrócenie stanowiska „ sędziego dla nieletnich”

b)     stworzenie funkcji pracownika socjalnego

c)      usprawnienie wykonania i kontroli orzeczonych środków

d)     zmiany w zakresie traktowania nieletnich na każdym etapie postępowania

e)      zmniejszenie liczby umorzeń, po których nie stosuje się żadnych zobowiązań pedagogicznych wobec nieletniego

f)       zaakcentowanie szerokiego repertuaru środków oddziaływań resocjalizacyjnych( nie tylko kuratela, albo placówka)

g)     przesunięcie akcentu na działalność profilaktyczno- wychowawczą w środowisku lokalnym

Ø      określenia i sformułowania zasad funkcjonowania zakładu w sferze pedagogicznej i organizacyjnej zapewniających pełniejszą autonomię i samodzielność

Ø      kształcenia i doskonalenia zawodowego kadry. Zaproponowano kilka nowych form kształcenia i dokształcania

a)      centralne- doskonalenie kadr, organizacja centrum informacji i doskonalenia oraz „giełdy” innowacji oddziaływań resocjalizacyjnych

b)     lokalne- poprzez bezpośredni kontakt placówki z najbliższym – lub wybranym- ośrodkiem naukowym prowadzącym studia i badania w dziedzinie profilaktyki i resocjalizacji

MŁODZIEZOWE OŚRODKI ADAPTACJI...